I. Dünya Savaşı’ndan Sonra Dünya Ekonomik Bunalımı (Kara Perşembe)

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı, dar anlamıyla New York Borsasının çökmesidir. Geniş anlamıyla ise kredi sistemiyle varlığını sürdüren ekonomide fazla üretimden kaynaklanan üretim-tüketim dengesizliği olarak özetlenebilir.

I. Dünya Savaşı, özellikle Avrupa dışında üretim kapasitesinin olağanüstü artmasına sebep olmuştu ve sanayi ülkeleri ihraç ettikleri ürünlerle büyük karlar elde etmişlerdi. Fakat 1920’li yıllardaki tarımsal üretimdeki artış tarım ürünleri fiyatlarının düşmesine neden oldu. Amerikan çiftçilerinin savaş sırasındaki talepleri karşılamak için üretimini artırdıkları tarım ürünleri ellerinde kaldı. Çiftçiler, üretim fazlası ürünlerini ellerinden çıkarmak için fiyatları düşürdüler. Ancak savaş sırasında üretimlerini artırmak amacıyla aldıkları kredileri ödemekte sıkıntıya düştüler.

ABD’de I. Dünya Savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler birleşmiş ve tekeller oluşturmuşlardı. 1929’a gelindiğinde Amerika ekonomisinin P’si 200 kadar holdingin kontrolüne girmişti. Bu dönemde Amerikan banka ve şirketlerinin çalışma esaslarını düzenleyen yasalar yetersizdi.

Denetlemede ve hissedar yatırımcıların bilgilendirilmesinde büyük eksiklikler vardı. Amerikalı zenginler bu dönemde üretim sektöründeki güvensizlikten dolayı borsaya yönelmiş ve spekülatif (yapay) hareketlenmelere de başvurmaya başlamışlardı. Borsadaki hisse fiyatları dörde katlanırken üretim iki katına bile çıkmadı.

Kara Perşembe

New York Borsası Çöktü

ABD I. Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında Avrupalı devletlere büyük ölçekte kredi borçlar vermişti. Amerikan ekonomisi sıkıntıya girince ABD yönetimi bu borçların ödenmesini istedi fakat borç alan devletlerin bunu ödemesi mümkün olmadı. Bu gelişmeler üzerine para politikasından sorumlu Amerikalı yetkililer, 1929 yazında kredileri kısıtlamaya karar verdiler. Bu karar sonrasında New York Wall Street (Niv York Vol Sitrit) Borsası düşüşe geçti. Yabancı yatırımcıların borsa kâğıtlarını ellerinden çıkarmaya başlamasıyla düşüş hızlandı. “Kara Perşembe” olarak adlandırılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü on iki milyon hissenin satışa sunulmasıyla New York borsası çöktü.

New York Borsasının çöküşüyle birlikte birçok banka battı, yüzlerce şirket iflas etti, fabrikalar kapandı. Milyonlarca insan işsiz kaldı. Köylerde topraklar terk edildi. Pek çok kişi mal varlığını kaybetti, insanların yaşam koşulları kötüleşti.

1929’da Amerika’da başlayan ekonomik bunalım kısa süre sonra Avrupa’ya sıçradı ve sonrasında bütün dünyayı etkisine aldı. Avrupada, I. Dünya Savaşı’nın getirdiği siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlarla uğraşılırken meydana gelen buhran, devletler arası ilişkilerde daha büyük sorunlar yaşanmasına neden oldu. On yıl süren kargaşanın ardından çıkan II. Dünya Savaşı’nın en büyük sebeplerinden biri de bütün dünyayı etkisine alan bu ekonomik bunalım olmuştur.