Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

Millî Mücadele yıllarında hem İstanbul Hükûmeti’nin hem de Ankara’da TBMM Hükûmeti’nin olması, ülke yönetiminde ikilik oluşturmuştu.

Millî Mücadele yıllarında öncelikle vatanın kurtarılması amaçlandığından, bu meselenin çözümü nihai zaferin kazanılmasından sonraya bırakılmıştı.

Büyük Taarruz sonucu Anadolu’da Yunan işgali sona erdirilmiş, İtilaf Devletleri ile 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Anlaşması imzalanmıştı. Böylece ülkenin tek siyasi gücü fiilen TBMM Hükûmeti olmuştu.

İtilaf Devletleri, İsviçre’nin Lozan kentinde toplanacak olan barış konferansına TBMM’nin yanı sıra İstanbul Hükûmeti’ni de davet ettiler. İstanbul Hükûmeti de Ankara’ya barış konferansına birlikte katılmayı teklif etti. Bu teklife karşı Atatürk derhâl şu cevabı gönderdi: “Barış konferansında Türkiye Devleti yalnız ve ancak TBMM Hükûmeti tarafından temsil olunur.” Oluşan bu durum TBMM Hükûmeti’ni ülkedeki siyasi ikilik sorununu çözme yönünde harekete geçmeye zorladı.

Saltanatın Kaldırılması

Ülkenin tek siyasi otoritesi olan TBMM Hükûmeti’nin bu fiilî durumunu resmî hâle getirmek için TBMM üyeleri tarafından bir kanun teklifi hazırlandı. Bu kanun teklifi, saltanat ve halifeliğin birbirinden ayrılmasını ve saltanat makamının kaldırılmasını içeriyordu. Fakat meclisteki bazı üyeler bu teklife karşı çıktılar. Kanun teklifini komisyonlara havale ederek zaman kazanmaya çalıştılar.

Meclisteki havanın gerginleştiğini gören Atatürk’ün yaptığı konuşmayla 1 Kasım 1922’de TBMM, saltanatın kaldırılmasına ilişkin kanun teklifini kabul etti. Böylece saltanat kaldırıldı ve Osmanlı Devleti son buldu.

Halifelik makamı ise Osmanlı hanedanına bırakılmak şartıyla siyasi yetkisinden ayrılmış olarak yerinde kaldı.

Saltanatın kaldırılmasıyla TBMM Hükûmeti, Türk Milleti’nin tek temsilcisi olduğunu dünyaya ilan etti. Egemenlik TBMM’nin, dolayısıyla millî iradenin eline geçti. Saltanatın kaldırılması millî egemenlik anlayışının kökleşmesini sağladı. Bu anlayış, cumhuriyete giden yolu açtı. Saltanatın kaldırılması, Atatürkçü düşüncenin cumhuriyetçilik ilkesi doğrultusunda Millî Mücadele’yi yapan I. TBMM’nin yaptığı tek inkılap olmuştur.