Şeyh Sait İsyanı, Doğu İsyanı, Genç İsyanı
Mayıs 5, 202113 Şubat 1925’de Diyarbakır’da başlayan isyan Genç, Erzurum, Elazığ, Muş ve Bitlis’te etkili oldu. Bu bunalımlı dönemde Ali Fethi Okyar hükümeti istifa etti. Yeni hükümeti oluşturan İsmet İnönü oluşturdu ve isyana karşı şu önlemleri aldı:
- Bölgede sıkıyönetim ilan edildi.
- Bölgeye ordu sevk edildi.
- Hıyanet-i Vataniye Kanununu tamamlar nitelikte olan ve rejimin tartışılmasını yasaklayan Takrir-i Sükun Kanunu ilan edildi. (4 Mart 1925’den 2 Mart 1927’ye kadar yürürlükte kalan bu kanun inkılapların kabul edilmesini kolaylaştırdı.)
- İstiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu. İsyan 15 Nisan 1925’de tamamen bastırıldı ve suçlular cezalandırıldı.
Şeyh Sait İsyanının Sebepleri
- Yenilik hareketlerinin istenmemesi.
- Musul’u Türkiye’ye vermek istemeyen İngiltere’nin Irak ile Türkiye arasına tampon vazifesi görecek olan Kürt devleti kurdurmak istemesi.
- Doğu Anadolu’nun yıllarca ihmal edilmiş olması.
- TCF’ nin gericilere ümit verici tutumu
- Toprak ağalarının yeni devleti çıkarlarına uygun bulmaması.
Şeyh Sait İsyanının Sonuçları
- İstiklal Mahkemeleri tekrar kuruldu.
- Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı.
- TCF kapatıldı.
- İlk çok partili hayat denemesi başarısız sonuçlandı.
- Musul meselesi İngiltere lehine sonuçlandı.
- Devrimler konusunda dikkatli olunması gerektiği görüldü.
NOT: Bu isyan laikliğe ve devrimlere karşı oluşan ilk ciddi isyandır.
