Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

Sivas’ta millî bir kongre toplanması, Amasya Genelgesi ile kararlaştırılmıştı.

Mustafa Kemal, Erzurum’da oluşturulan Temsil Heyeti’nden bazı üyelerle birlikte 2 Eylül 1919’da Sivas’a geldi. Sivas halkı onları büyük sevgi gösterileri ve coşkulu bir sevinçle karşıladı. İtilaf Devletleri’nin ve İstanbul Hükûmeti’nin her türlü tehdit ve engellemelerine rağmen kongre 4 Eylül 1919’da Sivas Lisesinde yapıldı.

Kongre başlarken Amerikan mandası ve Mustafa Kemal’in kongre başkanı seçilmesi konuları büyük tartışmalara yol açtı. Ayrıca kongreye katılanların İttihatçılıkla suçlandığı belirtilerek, kongrenin hiçbir parti ile ilişkisinin olmadığına dair kongre üyelerince yemin edilmesi önerildi. Yapılan ilk oturumda Mustafa Kemal oy çokluğuyla başkan seçildi.

Manda konusunda ise Rauf Bey’in önerisiyle, Amerikan Senatosuna telgraf çekilerek durumun incelenmesi için hiçbir bağlayıcı yanı olmayan bir inceleme heyeti talep edildi.

Sivas Kongresi delegeleri Sivas Lisesinde

Sivas Kongresi, 11 Eylül’de çalışmalarını tamamladı. Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar genişletilerek ve bölgesel ifadeler değiştirilerek bütün memleketi kapsayacak hâle getirildi. Bu kararlardan farklı olarak ülkedeki bütün millî cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirildi. Bu suretle millî teşkilat, bütün vatana yayılmış oldu ve bir merkezden idaresi sağlandı.

Batı Anadolu Kuvay-ı Millîye Birlikleri komutanlığına Ali Fuat Paşa atandı. Böylelikle Batı Anadolu’daki dağınık Kuvay-ı Millîye birliklerinin, tek bir merkezden idaresi sağlanmaya çalışıldı. Ayrıca ulusal direnişin sesini duyuracak olan İrade-i Millîye adında bir gazete çıkarılmasına karar verildi.

Damat Ferit Paşa, Elazığ Valisi Ali Galip Bey aracılığıyla Sivas Kongresi’ni dağıtmayı denemiş, yayınladığı bildiri ile halkı Mustafa Kemal Paşa’ya karşı isyana kışkırtmış ve Mustafa Kemal ve arkadaşlarını “İttihatçı ve Bolşevik” olmakla suçlamıştı.

Temsil Heyeti, Sivas’taki millî kongrenin çalışmaları hakkında bilgi vermek ve milletin iradesine aykırı hareket eden Damat Ferit Paşa Hükûmeti’ni şikâyet etmek için, padişah ile telgraf aracılığıyla görüşmek istedi. Yapılmak istenen bu görüşmeye izin verilmeyince, ulusun güvenini yitirmiş bulunan Damat Ferit Paşa Hükûmeti görevden çekilene kadar, İstanbul ile her türlü haberleşmenin kesilmesine karar verildi. Sivil ve askerî bütün yazışmaların Sivas’taki Temsil Heyeti ile yapılması istendi. Damat Ferit Paşa ülkeyi yönetemez hâle gelince istifa etmek zorunda kaldı (30 Eylül 1919). Bu durum Temsil Heyeti’nin İstanbul karşısında elde ettiği ilk siyasi başarıdır.

Sivas Kongresi

Erzurum Kongresi’ni tamamlayan Mustafa Kemal, yarım kalan kongre hazırlıklarını tamamlamak için tekrar Sivas’a döndü. Ancak Amasya Genelgesi ve Erzurum Kongresi İtilaf Devletleriyle birlikte Damat Ferit Hükûmetini de rahatsız etmişti. Bu nedenle Sivas Kongresi’nin toplanmasını önlemek için harekete geçtiler.

Bir taraftan İtilaf Devletleri Sivas’ı işgal tehdidinde bulunurken diğer taraftan da Hükûmet Elâzığ Valisi Ali Galip’e Mustafa Kemal’i tutuklama emrini verdi. Ancak halkın desteği ile bu engellemelerin hiçbiri amacına ulaşamadı ve Sivas Kongresi 4 Eylül 1919’da toplandı. Kongre başkanlığına Mustafa Kemal seçildi.

Sivas Kongresi’nde:

• Erzurum Kongresi kararları tekrar görüşülerek onaylandı. Böylece bölgesel kararlara millîlik vasfı kazandırıldı.
• Manda ve himaye fikri tekrar tartışıldı ve kesin olarak reddedildi.
• Temsil Heyetine yeni üyeler eklenerek bu heyetin yetkileri, tüm yurdu kapsar hâle getirildi.
• Millî Cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirildi.

Mustafa Kemal’in kongrelerde başkan olarak seçilmesinde, yaptığı konuşmalar da etkili olmuştur. Mustafa Kemal etkili ve güzel konuşma becerisini daha öğrencilik yıllarında edinmişti. O, bu konuşmalarıyla kendisine muhalif olanları bile etkilemeyi başarmıştır.