Wilson İlkeleri ve Wilson İlkeleri’nin Maddeleri

1917 yılında İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa katılan ABD’nin başkanı Woodrow Wilson (Vudruv Vilsın), her iki tarafın da çıkarlarını gözettiği iddiasıyla 14 maddelik bir bildiri duyurdu. Barış sağlanırken nelerin gözetileceğinin ve barıştan sonra dünyanın yeni düzeninin nasıl olacağını tespit etmek üzere ortaya atılan Wilson İlkeleri’nin bazı maddeleri şunlardır:

1. Barış antlaşmalarında ve diplomaside açıklık olacak.
2. Ekonomik sınırlandırılmalar kaldırılacak.
3. Ülkelerin silahsızlanmalarını sağlayacak karşılıklı güvenceler verilecek.
4. Galip devletler mağlup devletlerden toprak ya da savaş tazminatı almayacak.
5. Devletlerarası barışı sağlamak amacıyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak.
6. Osmanlı Devleti’nin Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerinde Osmanlı egemenliği sağlanacak, Türklerin çoğunlukta olmadığı bölgelerde ise buradaki milletlerin kendi kendini yönetme hakkı olacak. Boğazlar bütün milletlerin gemilerine açık olacak ve bu durum milletlerarası kontrol altında olacak (12. Madde).

Başta Osmanlı Devleti olmak üzere, savaşı kaybeden devletler için Wilson İlkeleri büyük bir umut oldu. Oysaki savaşı kazanan ve masa başında da ikinci bir zafer kazanmayı planlayan İtilaf Devletleri’nin çıkarlarına bu ilkeler uymuyordu. Başta İngiltere ve Fransa olmak üzere İtilaf Devletleri, ABD’nin desteğini sağlamak için Wilson’un barış ilkelerini kabul ettiler. Fakat ilkeleri kendi çıkarlarına göre yorumlayıp barış antlaşmalarını yine kendi istekleri doğrultusunda hazırladılar.

ABD Başkanı W. Wilson

Kendi planlarını Wilson İlkeleri’ne uygun hâle getirmek için; savaş tazminatı yerine, tamirat ya da onarım bedeli; sömürgecilik yerine, manda ve himaye gibi kavramlar kullandılar. Osmanlı Devleti de Mondros Ateşkes Anlasması’nı imzalarken Wilson İlkeleri’nin 12. Maddes’ini kurtuluş olarak gördü. İtilaf Devletleri, Wilson İlkeleri’ne ters düşmemek için Mondros’un 7. maddesini bahane edip işgal faaliyetlerini hızlı bir şekilde gerçekleştirdi.